O Małdytach (niem. Maldeuten) wzmiankuje się już w 1346 roku, kiedy to wielki mistrz Heinrich Reuss von Plauen ustanowił na tym majątku prawo zastawu za niezapłacony żołd Casparowi Sackowi, w kwocie 600 guldenów.W starych dokumentach nazwa tej miejscowości, leżącej między jeziorami Sambród i Rudą Wodą, występuje w formach: Mauditen, Maudithen i Maudyten. Jako ciekawostkę można podać, że w latach 1945-1946 stosowano nazwę Niebytów.Początkowo wieś była zamieszkana przez tzw. wolnych Prusów. Zaliczał się do nich niejaki Johannes, któremu 4 kwietnia 1350 r. komtur dzierzgoński Conrad von Brynyngesheim nadał w Małdytach trzy włóki ziemi z prawem ich dziedziczenia za obowiązek służby wojskowej (konno, ze zwykłym uzbrojeniem) i świadczenia prac przy budowie albo naprawie warowni. Od około 1400 r. Małdyty były folwarkiem zakonnym; później stały się majątkiem rycerskim.Kolejno władali: Sebastian von Falkenheim (od 1535 r.), Friedrich von Schlieben (po 1620), Christoph von Houwald (od 1648), Joachim Ludolf von Brederlow (od 1749) i Friedrich Wilhelm Reichel (od 1826), którego najstarszy syn Carl Wilhelm (używający imienia „Wilhelm”) otrzymał w 1861 r. tytuł szlachecki.
W 1900 r. Ludwig Riedel odkupił Małdyty, wraz z folwarkiem Górką, od rodziny von Reichel-Terpen. W 1907 roku właścicielem majątku w Małdytach był Skarb Państwa (Fiskus). Kolejnym nabywcą (w 1909) była rodzina Jung.W 1914 roku dobra w Małdytach znalazły się w posiadaniu spółki (Ostpreußische Landgesellschaft m.b.H.) z Królewca, która zajmowała się wykupem, parcelacją i zasiedlaniem dużych majątków ziemskich. W 1922 roku majątek Małdyty miał pod swoim władaniem Georg von Dippe.
Ostatnimi (do 1945 r.) właścicielami resztówki i pałacu w Małdytach była rodzina Hicketier. Według książki adresowej z 1932 r. panem Małdyt był Friedrich Hicketier, emerytowany kapitan rezerwy. W majątku hodowano wówczas konie rasy trakeńskiej, których stadninę założono już w 1842 roku.
W drugiej połowie XIX wieku w siedzibie głównego majątku przecinały się piękne aleje kasztanowe, lipowe i dębowe. Kasztanowce rosły przy drodze do Ostródy. W 1900 r. miały średnio w obwodzie od 1,5 do 2 m, a ich wiek określano na ponad 300 lat. Małdyty jako węzeł drogowy miały stację pocztową 3-go rzędu. Tu przeprzęgano konie dyliżansów. „Osiem co dzień odchodzących i przychodzących poczt ułatwia komunikacyą…” podaje Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Tom VI z 1885 r. Wraz z otwarciem w 1860 r. Kanału Elbląskiego nastąpił rozwój transportu towarowego.

Warta wzmianki jest osoba Christopha v. Houwalda (1601-1661), generała w służbie saskiej, branderburskiej, szwedzkiej i polskiej. W 1649 roku jako generał-major dowodził regimentem piechoty niemieckiej w bitwie pod Zborowem, a dwa lata później pod Beresteczkiem. Po tych bitwach otrzymał polski indygenat; stąd w herbie Houwaldów znalazł się polski pół orzeł.
Pałac w Małdytach zbudował w 1690 roku Heinrich von Houwald, wnuk Christopha. Okazała budowla, która w części zewnętrznej zachowała starą formę, miała solidne, szerokie na 6 stóp mury i – jak to widać na litografii – przykryta była mansardowym dachem. Pałac był oddzielony od dziedzińca folwarcznego, stał bowiem w 60-morgowym parku z pięknymi starymi drzewami (w 1897 r. był tu 300-letni buk czerwony, który miał w obwodzie 6,75 m) i żywopłotami. W pałacowym ogrodzie stała arkada z końca XVII wieku. W 1860 obiekt rozbudowano, stawiając przybudówkę, której mury wyciągnięto ponad mansardowy dach. W XX wieku pałac przebudowano w stylu neobarokowym. Obecnie budynek nie istnieje, uległ bowiem zniszczeniu podczas ostatniej wojny.

Do naszych czasów zachowała się za to dawna rządcówka (dziś zajazd), czyli XIX-wieczny budynek pofolwarczny zbudowany w stylu neogotyckim, z czerwonej cegły, w którym prawdopodobnie miał swoje biuro twórca Kanału Elbląskiego – Georg Jacob Steenke, zanim około 1850 r. przeniósł się do pobliskiej Czulpy. Oprócz tej dworskiej oficyny, otoczonej ceglanym murem, zachowała się brama wjazdowa oraz relikty zabytkowego parku, w którym znajduje się ponad 400-letni dąb, zwany Kłobukiem. Na uwagę zasługuje też ponad 150-letnia tuja rosnąca nieopodal zajazdu. Niegdyś na terenie małdyckiego folwarku mieściła się stajnia koni pocztowych. Obecnie Zajazd pod Kłobukiem, ów „romantyczny zameczek”, jak go nazwano w jednym z przewodników, przyciąga swojską kuchnią turystów i letników.

Autor: Ryszard Kowalski